W jakich obszarach teoretycznych i praktycznych prowadzone są badania nad kłamstwem?
Jak często ludzie kłamią? Kogo okłamują? Czy potrafią trafnie stwierdzić, że ktoś kłamie?
Czy zidentyfikowano jednostki lub grupy, których wyniki w rozpoznawaniu kłastwa są ponadprzeciętne?
Czy zidentyfikowano wskaźniki kłamstwa, które pozwalają na trafną ocenę wiarygodności wypowiedzi drugiej osoby?

Paul Ekman, Bella DePaulo oraz Aldert Vrij to badacze, którzy w ciągu ostatnich kilkunastu lat konsekwentnie zajmują się prowadzeniem badań nad kłamstwem, ich prace nadają kierunek kolejnym badaniom, a często wydają się mieć znaczenie przełomowe dla tego obszaru badawczego oraz zastosowań praktycznych.

Paul Ekman, kierownik Laboratorium Ludzkich Interakcji Uniwersytetu Kalifornijskiego, od bardzo wielu lat prowadzi eksperymentalne badania nad ekspresją emocji i zachowaniami niewerbalnymi, m.in. nad wskazówkami behawioralnymi, mogącymi świadczyć o kłamstwie.

Ekman jest autorem przyjmowanej w wielu publikacjach definicji kłamstwa, opisał również niebezpieczeństwa dotyczące procesu oceny wiarygodności wypowiedzi partnera interakcji (tzw. ryzyko Brokawa i błąd Otella). Jego aktywność badawcza skupia się na „przeciekach”, w których kłamca mimowolnie ujawnia prawdę oraz na „wskazówkach fałszu”, w których zachowanie okłamującego zdradza, że to co powiedział, nie jest prawdą. Dużo uwagi poświęcił również poszukiwaniu jednostek i grup, których wyniki w rozpoznawaniu fałszu i prawdy są ponadprzeciętne.

W trakcie wieloletnich badań ustalił między innymi, że emocjonalne ekspresje twarzy wyrażające radość, strach, złość, wstręt i smutek są uniwersalne, natomiast gesty są specyficzne dla danej kultury. Podjął również próby weryfikacji hipotezy o zróżnicowanym charakterze aktywności autonomicznego układu nerwowego dla emocji podstawowych. Wspólnie z Davidem Matsumoto prowadził badania nad kulturowym zróżnicowaniem wyrazów twarzy a obecnie koordynuje międzykulturowe badania dotyczące języka gestów.
Według Ekmana kłamstwo, kłamanie jest to „intencjonalne wprowadzenie w błąd drugiej osoby, bez uprzedzenia jej o zamiarze takiego zachowania”. Badacz opisał oraz rozwija studia nad dwoma rodzajami niewerbalnych wskazówek kłamstwa:

• przeciekami, w których kłamca mimowolnie ujawnia prawdę oraz
• wskazówkami fałszu, w których zachowanie okłamującego zdradza, że to co powiedział, nie jest prawdą.

Ekman stoi na stanowisku, że wskaźniki niewerbalne są najbardziej trafnym i obiecującym, jeśli chodzi o możliwe zastosowania praktyczne, wskaźnikiem kłamstwa. Opiera się przy tym na wynikach badań własnych, pokazujących, że ludzie mają nadmierne zaufanie do przekazu słownego i skłonni są pomijać lub błędnie interpretować większość wyraźnych wskazówek na twarzy, ciele oraz w głosie oraz na efektach analiz pokazujących, że trening w rozpoznawaniu opisanych przez niego niewerbalnych wskazówek kłamstwa zwiększa trafność w rozpoznawaniu fałszu. Stanowisko swoje podpiera również sprzecznościami w doniesieniach odnośnie badań nad werbalnymi wskazówkami kłamstwa – na przykład okazuje się, że odpowiedzi tylko niektórych osób kłamiących są pośrednie, wymijające i zawierają więcej informacji niż wymagało tego pytanie.

Ekman zwrócił uwagę na niebezpieczeństwa dotyczące procesu oceny wiarygodności wypowiedzi partnera interakcji. Groźbę nieuwzględnienia przez osobę posądzającą kogoś o kłamstwo różnic indywidualnych w zachowaniu ekspresywnym, np. błędnego uznania za kłamcę osoby, która mówi wymijająco, unika odpowiedzi lub popełnia błędy językowe określił terminem „ryzyko Brokawa”. Zaproponował także pojęcie „błąd Otella”, dla nazwania ryzyka uznania prawdy za fałsz, np. uznania za wskazówkę kłamstwa oznak napięcia emocjonalnego u niewinnej osoby, która obawia się niesłusznego oskarżenia oraz jego konsekwencji.

Jako wskazówki kłamstwa, które nie podlegają „ryzyku Brokawa” Ekman podaje dwa źródła przecieków:

• emblematy pomyłkowe oraz
• mikroekspresje (wymienia jeszcze tyrady emocjonalne i przejęzyczenia, natomiast nie zajmuje się nimi w sensie badawczym).

Aby ocenić tego typu zachowania jako możliwe wskaźniki kłamstwa, nie trzeba dokonywać porównań ze zwykłym nieemocjonalnym zachowaniem danej osoby, ponieważ „wskazówki te mają znaczenie same w sobie, w kategoriach absolutnych”. Emblematy pomyłkowe to błędy w ruchach ciała, z których przecieka informacja, jaką dana osoba chce ukryć, np. emblemat przeczenia – poziome kręcenie głową towarzyszący werbalnemu komunikatowi potwierdzania, zgadzania się. Znaczenie kluczowe dla stwierdzenia, że emblemat nie jest świadomie nadanym komunikatem, ale „wymknął się” ujawniając ukrywaną informację, jest według Ekmana i współpracowników to, że ujawnił się fragmentarycznie, a nie w pełnym zakresie gestu lub jego wykonanie nastąpiło poza miejscem jego typowej prezentacji, którym dla większości emblematów jest obszar między talią a szyją.